Α) Θέμα: Ο ανοίκειος άλλος - μια ψυχαναλυτική προσέγγιση
Υπεύθυνη: Μαρίνα Φραγκιαδάκη
Τα σύγχρονα φαινόμενα του αποκλεισμού, του ρατσισμού και της προσφυγιάς αποτελούν μια πρόκληση για την ψυχανάλυση να επιχειρήσει να αρθρώσει τη σχέση του υποκειμένου με τον κοινωνικό δεσμό μέσα από τη σχέση του με τον άλλο ως ξένο.
Μελετώντας αποσπάσματα από θεμελιακά ψυχαναλυτικά κείμενα του Φρόιντ («Πολιτισμός πηγή δυστυχίας», «Ενορμήσεις και τα πεπρωμένα των ενορμήσεων»), του Λακάν (17ο σεμινάριο, και 23ο σεμινάριο για το σύνθωμα), καθώς και το σεμινάριο «Η εκσωτερικότητα» του Ζ.-Α. Μιλέρ, θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τη λειτουργία του μίσους που στοχεύει το είναι του Άλλου και τον τρόπο απόλαυσης του, καθώς και την πρωταρχική απόρριψη του ενορμητικού αντικειμένου σε μια σχέση εκ-σωτερικότητας.
Πρώτη συνάντηση: Πέμπτη 21 Δεκεμβρίου 2017. Ώρα 21:00.
Επόμενες ημερομηνίες: Δευτέρα 29 Ιανουαρίου 2018, 26 Φεβρουαρίου και 26 Μαρτίου.
Β) Θέμα: Οκτώ μαθήματα για τη φωνή ως α-φωνη
Υπεύθυνη: Ντόρα Περτέση
1ο Μάθημα: Γλωσσολογική εισαγωγή. Φωνή και ερμηνεία. Τα ενορμητικά αντικείμενα και η διαφοροποίηση του αντικειμένου φωνή. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αντικειμένου φωνή.
2ο Μάθημα: Φωνή και εκφορά: μια ψυχαναλυτική σημειολογία του αυτισμού.
3ο Μάθημα: Η νευρωτική διάσταση της φωνής: υστερική αφωνία, φωνή και ντροπή, διαταραχές φωνητικής άρθρωσης. Φωνή και εγκληματική διάπραξη.
4ο Μάθημα: Η ψυχωτική διάσταση της φωνής: η παραληρηματική φωνή και η σχέση της με την βαθμίδα του υπερεγώ. Φωνή και εγκληματική διάπραξη.
5ο Μάθημα: «Το υποκείμενο και η φωνή», κατά τον Ζακ-Αλαίν Μιλλέρ. Γράφημα επιθυμίας και φωνή.
6ο Μάθημα: Σεμινάριο «Το άγχος». Σχολιασμός δύο μαθημάτων: 17ο και 20ο.
7ο Μάθημα: Το καθεστώς της φωνής στο σαδομαζοχιστικό ζευγάρι.
8ο Μάθημα: Φωνή και λαθούσες. «Η κραυγή» του Έντβαρντ Μουνκ : σχολιασμός του Λακάν.
Το Σεμινάριο θα γίνεται δύο φορές τον μήνα. Έναρξη: Τετάρτη 1 Νοεμβρίου. Ώρα: 21.00 – 22.45.
Επόμενες ημερομηνίες: Τετάρτη 15 Νοεμβρίου, Τετάρτη 6 και 20 Δεκεμβρίου, Τετάρτη 10 και 24 Ιανουαρίου 2018, Τετάρτη 7 και 21 Φεβρουαρίου.
Γ) Θέμα: Μαθήμια και σχήματα του Λακάν
Υπεύθυνος: Βλάσης Σκολίδης
Είναι γνωστό ότι ο Λακάν συνήθιζε να διανθίζει συστηματικά τις θεωρητικές του επεξεργασίες με αλγόριθμους, σύμβολα και σχήματα που θυμίζουν είτε μαθηματικές εξισώσεις (ο ίδιος τα ονομάζει μαθήμια, mathèmes), είτε γεωμετρικές κατασκευές («Σχήμα L», «Σχήμα R», «Σχήμα I»). Πέρα από τη διευκόλυνση της κατανόησης, η χρήση τέτοιων μέσων ανταποκρινόταν στο ιδανικό του Λακάν να προσδώσει στην μετάδοση της ψυχανάλυσης την εγκυρότητα της μαθηματικοποιημένης επιστήμης, δηλαδή μιας γνώσης που είναι μεταδόσιμη ανεξάρτητα από την παρουσία και την υποκειμενικότητα του διδάσκοντα. Στην ύστερη περίοδο της διδασκαλίας του το ιδανικό αυτό εξασθενεί, και ο Λακάν υιοθετεί τοπολογικά μοντέλα, η ευπλαστότητα των οποίων αποδίδει καλύτερα την εμπλοκή του πραγματικού στη λειτουργία του ομιλ-όντος.
Τα μαθήματα θα γίνονται πάντοτε Πέμπτη και ώρα 21.00 – 22.45. Πρώτη συνάντηση: Πέμπτη 9 Νοεμβρίου. Επόμενες ημερομηνίες: 30 Νοεμβρίου, 18 Ιανουαρίου, 1 Φεβρουαρίου.
Δ) Θέμα: Κλινικές περιπτώσεις που συζητήθηκαν στη Σχολή
Υπεύθυνος: Δημήτρις Βεργέτης
Στο σεμινάριο θα εκτεθούν και θα συζητηθούν κλινικές περιπτώσεις που παρουσιάστηκαν από διακεκριμένους ψυχαναλυτές της Σχολής σε συνέδρια ή ημερίδες και σχολιάστηκαν από τον Ζ.-Α. Μιλλέρ και άλλους παριστάμενους ψυχαναλυτές. Μεταφρασμένο καθ’ ολοκληρία ή σε εκτενή σύνοψη, το σχετικό υλικό θα κοινοποιείται στους συμμετέχοντες εκ των προτέρων ώστε να διευκολυνθεί η μεθοδική συζήτησή του. Το ζητούμενο είναι να δείξουμε με ποιο τρόπο οι λακανικές έννοιες εφαρμόζονται σε ένα δεδομένο κλινικό υλικό, πώς αυτό φωτίζεται και αναδιατάσσεται από τη χρήση τους, γιατί επιλέγεται μια έννοια και όχι κάποια άλλη και τελικά πώς μορφοποιείται με λακανικούς όρους η ιδιαιτερότητα μιας κλινικής περίπτωσης. Παράλληλα, θα επεξηγείται το θεωρητικό περιεχόμενο των εμπλεκόμενων εννοιών, ώστε να γίνεται κατανοητή η λογική της άρθρωσης της λακανικής θεωρίας με την κλινική. Με δεδομένο το αυτονόητα υψηλό επίπεδο των κειμένων, προϋπόθεση για συμμετοχή στο σεμινάριο είναι μια στοιχειώδης εξοικείωση με τις λακανικές έννοιες και συγκεκριμένα να έχει παρακολουθήσει κάποιος σεμινάρια στο Κέντρο τουλάχιστον για ένα χρόνο. Όσοι ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν πρέπει να έρθουν σε επαφή μαζί μου μέσω του Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Το σεμινάριο θα διεξάγεται Σάββατο, ώρα 13.00 - 15.30.
Έναρξη: Σάββατο 16 Δεκεμβρίου. Επόμενες ημερομηνίες: 13 Ιανουαρίου, 10 Φεβρουαρίου, 31 Μαρτίου (Οι μεταγενέστερες θα ανακοινωθούν αργότερα. Ενδέχεται να υπάρξουν αλλαγές).
Ε) Θέμα: Η κλινική της λεπτομέρειας
Υπεύθυνη: Γεωργία Φουντουλάκη
«Ο Φρόιντ επινόησε την ψυχανάλυση από τις λεπτομέρειες. (...) Χωρίς αμφιβολία, η ψυχανάλυση δρα μέσω της αγάπης που την έχουμε, θα έλεγα, βαφτίσει μεταβίβαση. (...) Ξεψαχνίζει τη λεπτομέρεια, τη λεπτομέρεια του γράμματος, του σημαίνοντος βέβαια, αλλά αναφορικά με το γράμμα, τη λεπτομέρεια της ομιλίας, αλλά αναφορικά με τη γραφή. (…) Εάν υποθέσουμε πως υπάρχει ένα πνεύμα της ψυχανάλυσης, πρόκειται για ένα πνεύμα που αναπνέει στις λεπτομέρειες.»
(Απόσπασμα από το μάθημα του Ζακ-Αλέν Μιλέρ με γενικό τίτλο «Les divins détails», Παράδοση της 1ης Μαρτίου 1989).
Το σεμινάριο θα γίνεται Πέμπτη, ώρα 19.00 – 21.00. Οι ημερομηνίες θα δοθούν προσεχώς.
ΣΤ) Θέμα: Η ψυχανάλυση αντιμέτωπη με τα παιδιά και τους εφήβους
Υπεύθυνοι: Μαρίνα Φραγκιαδάκη και Βλάσης Σκολίδης
Το σεμινάριο επιδιώκει την κλινική προσέγγιση και τη θεωρητική τεκμηρίωση της ψυχοπαθολογίας παιδιών και εφήβων, με γνώμονα τη διδασκαλία του Φρόιντ και του Λακάν. Παρέχει την ευκαιρία σε νέους κλινικούς, αλλά και σε παιδαγωγούς ή εκπαιδευτές, να παρουσιάσουν δείγματα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, τα οποία επιδιώκεται να αναχθούν στη λειτουργία του υποκειμένου του ασυνειδήτου, ως υποκειμένου του σημαίνοντος και της απόλαυσης.
Το Σεμινάριο είναι μηνιαίο και διεξάγεται τη δεύτερη Δευτέρα κάθε μήνα, μέχρι τον Ιούνιο, ώρα 20.30 – 23.00.
Έναρξη: 13 Νοεμβρίου 2017. Επόμενες ημερομηνίες: 11 Δεκεμβρίου, 8 Ιανουαρίου, 12 Φεβρουαρίου, 12 Μαρτίου, 16 Απριλίου, 14 Μαίου, 11 Ιουνίου.
ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Υπεύθυνος: Δημήτρις Βεργέτης
- Υστερία και ψυχαναγκαστική νεύρωση στον Λακάν
Το κείμενο αναφοράς εν προκειμένω είναι το γραπτό του Λακάν, Η ψυχανάλυση και η διδασκαλία της – μεταφρασμένο στο πέμπτο τεύχος της Ψυχανάλυσης. Σ’ αυτό το γραπτό, ο Λακάν συμπυκνώνει εκτενείς σεμιναριακές επεξεργασίες μέσα από τις οποίες επαναθεμελίωσε την κλινική της υστερίας και της ψυχαναγκαστικής νεύρωσης, κάνοντας ουσιαστικά βήματα πέραν του Φρόυντ. Όπως υπογραμμίζει χαρακτηριστικά ο ίδιος, η προτεινόμενη σχηματοποίηση «ουδέποτε αρθρώθηκε με αυτούς τους όρους», τους οποίους προτείνει. Μελετώντας λέξη προς λέξη το δύσκολο αυτό γραπτό, θα επιχειρήσουμε να φωτίσουμε τις αινιγματικές διατυπώσεις του και να αναδείξουμε με όλη την απαιτούμενη διαύγεια και ακρίβεια τις καινοτόμες θέσεις του. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι δεν αποτελούν ένα κεφάλαιο του κλασικού Λακάν. Αντίθετα, ο Λακάν επανέρχεται σε αυτές και τις επικαιροποιεί πολύ αργότερα, στο δέκατο έκτο σεμινάριο, εκεί όπου επανεξετάζει την κλινική της υστερίας και της ψυχαναγκαστικής νεύρωσης. Η ανάλυση του σχετικού κεφαλαίου θα συμβάλει στην περαιτέρω κατανόηση των θέσεων του γραπτού.
- Το βλέμμα, η βλεπτική ενόρμηση και η ηδονοβλεπτική διαστροφή στον Λακάν και στον Φρόυντ.
Κείμενο αναφοράς : Ζάκ Λακάν, Ενδέκατο Σεμινάριο, κεφ. XIV: «Η μερική ενόρμηση και το κύκλωμά της».
Το σεμινάριο θα διεξάγεται την πρώτη και τρίτη Δευτέρα εκάστου μηνός, ώρα: 21.15 – 23.00.
Έναρξη: 6 Νοεμβρίου. Επόμενες ημερομηνίες: 20 Νοεμβρίου, 4 και 18 Δεκεμβρίου, 15 Ιανουαρίου, 5 και 19 Φεβρουαρίου, 5 και 19 Μαρτίου.
ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Κέντρου Ψυχαναλυτικών Ερευνών περιλαμβάνει για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά μια νέα σειρά σεμιναρίων από συναδέλφους που έχουν όχι μόνο τεκμηριωμένη πανεπιστημιακή γνώση, αλλά και εδραιωμένη σχέση με τη λακανική θεωρία και πρακτική.
Α) Θέμα: Από το σύμπτωμα στο σύνθωμα
Υπεύθυνη: Ντόσια Αβδελίδη
Με αφετηρία τις διαλέξεις 17 και 23 του Φρόυντ στο έργο του Εισαγωγή στην ψυχανάλυση, θα διαχωρίσουμε τις δύο όψεις του συμπτώματος: τη σημαίνουσα όψη, και την όψη της απόλαυσης. Στη συνέχεια θα μελετήσουμε τις διάφορες θεωρητικοποιήσεις του Λακάν αναφορικά με το σύμπτωμα, για να καταλήξουμε στην έννοια του συνθώματος, του νέου καθεστώτος του συμπτώματος, που έχει ως λειτουργία να δένει το συμβολικό, το φαντασιακό και το πραγματικό. Η κλινική μας αναφορά θα είναι η περίπτωση του Τζέιμς Τζόυς, έτσι όπως την σχολιάζει ο Λακάν στο εικοστό τρίτο σεμινάριο.
Έναρξη : Παρασκευή 24 Νοεμβρίου, ώρα 20.30 – 22.00.
Επόμενες ημερομηνίες: Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου, Παρασκευή 12 Ιανουαρίου.
Β) Θέμα: Υποκείμενο, σύμπτωμα, κοινωνικός δεσμός
Υπεύθυνη: Νατάσα Κατσογιάννη
Αμφισβητώντας την αντίθεση ατομικό/συλλογικό και υπογραμμίζοντας την παρουσία του άλλου στην ψυχική ζωή του μεμονωμένου ανθρώπου, ο Φρόιντ προσέγγισε κριτικά τη διάκριση ατομικής/κοινωνικής ψυχολογίας, ενώ παράλληλα έθεσε τα φαινόμενα που μελετά η ψυχανάλυση ως κατεξοχήν κοινωνικά φαινόμενα.
Με αφετηρία τα σημαντικότερα «ανθρωπολογικά» κείμενα του Φρόιντ, θα εξετάσουμε τις δύο βασικές φροϊδικές θέσεις για τη σχέση του υποκειμένου με το κοινωνικό σύνολο: αφενός ότι ο κοινωνικός δεσμός δημιουργεί σύμπτωμα (απώθηση), αφετέρου ότι το σύμπτωμα δημιουργεί κοινωνικό δεσμό (ταύτιση).
Στη συνέχεια θα εστιάσουμε στο έργο του Λακάν προκειμένου να μελετήσουμε την έκ-κεντρη και θεμελιωδώς αντι-ουσιοκρατική σύλληψη της υποκειμενικότητας, την οποία εισάγει μέσω της έννοιας του υποκειμένου του σημαίνοντος που συγκροτείται στον τόπο του Άλλου (αλλοτρίωση, αποχωρισμός), καθώς και την αποτύπωση των φροϊδικών θέσεων μέσα από τα μαθήμια των τεσσάρων Λόγων που εκσυγχρονίζουν την ψυχαναλυτική κλινική συναρτώντας την εκ-σωτερικότητα του συμπτώματος με τον λόγο του Κυρίου στην εκάστοτε ιστορική του εκδοχή.
Έναρξη: Τετάρτη 7 Μαρτίου, ώρα 21.00 – 22.30. Επόμενες ημερομηνίες: 14 και 28 Μαρτίου.
Γ) Η κλινική των εξαρτήσεων από ψυχαναλυτική σκοπιά
Υπεύθυνος: Θάνος Ξαφένιας
Οι έννοιες του εθισμού και της εξάρτησης, αν και ευρέως χρησιμοποιούμενες από ειδικούς και μη, αντιστέκονται ιδιαίτερα σε κάθε προσπάθεια απόδοσης ενός σαφούς ορισμού. Στην εποχή μας, η «κλασική» τοξικομανία έχει εμπλουτιστεί από μια πληθώρα «παθολογιών» και στα «παραδοσιακά» ναρκωτικά έρχεται να προστεθεί ένας μακρύς κατάλογος αντικειμένων «ναρκωτικών», όπως το διαδίκτυο, ο τζόγος, η εργασία, το σεξ, οι αγορές. Αποτελούν όμως οι εξαρτήσεις μια συνεκτική κλινική οντότητα; Τι εγγράφεται ή μπορεί να εγγραφεί υπό αυτόν τον τίτλο; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ζητούμενο κάθε φορά εντοπίζεται στη σχέση του υποκειμένου με το αντικείμενο «ναρκωτικό».
Κατά τη διάρκεια των συναντήσεών μας, θα έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε το πώς ο εθισμός συναρθρώνεται με τον σύγχρονο καπιταλιστικό λόγο, με τον λόγο της επιστήμης, με την έννοια της ψυχικής υγείας και κατ’ επέκταση με την ηθική της ψυχανάλυσης, πάντα με τη βοήθεια περιστατικών από αυτό που ονομάζουμε κλινική των εξαρτήσεων.
Έναρξη: Παρασκευή 26 Ιανουαρίου, ώρα 21.00 – 22.30. Επόμενες ημερομηνίες: Παρασκευή 23 Φεβρουαρίου και Παρασκευή 9 Μαρτίου.
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΝΩΡΙΜΙΑΣ
Υπεύθυνη: Ντόρα Περτέση
Κάθε χρόνο, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Κέντρου Ψυχαναλυτικών Ερευνών ξεκινάει με μια σειρά διαλέξεων για ευρύτερο ακροατήριο, που στόχο έχουν την εισαγωγή σε βασικές φροϋδικές και λακανικές έννοιες. Διεξάγονται στην αρχή του ακαδημαϊκού έτους, ώστε να διευκολύνουν τους αμύητους να έρθουν σε μια πρώτη επαφή με το αντικείμενο, πράγμα που θα τους παρακινήσει ενδεχομένως να παρακολουθήσουν όλο το ετήσιο πρόγραμμα.
Εφέτος, η συμμετοχή ανέρχεται σε 50 ευρώ για 7 διαλέξεις κατανεμημένες σε τρεις συναντήσεις, και θα συμψηφιστεί με την ετήσια εγγραφή για όσους επιλέξουν να συνεχίσουν το πρόγραμμα ψυχαναλυτικής εκπαίδευσης.
Το αναλυτικό πρόγραμμα των εισαγωγικών μαθημάτων είναι το ακόλουθο:
Παρασκευή 13 Οκτωβρίου, ώρα 19.30 – 23.00
Ντόρα Περτέση : Τα ενορμητικά αντικείμενα σε Φρόυντ και Λακάν
Μαρίνα Φραγκιαδάκη: Γυναίκα και μητέρα στην ψυχανάλυση
Γεωργία Φουντουλάκη: Η παρουσία του αναλυτή
Παρασκευή 20 Οκτωβρίου, ώρα 19.30 – 22.30
Ντόσια Αβδελίδη: Η ψυχική αιτιότητα
Νατάσα Κατσογιάννη: Το υποκείμενο της ψυχανάλυσης: από το υποκείμενο του ασυνειδήτου στο ομιλ-όν
Παρασκευή 3 Νοεμβρίου, ώρα 19.30 – 22.30
Βλάσης Σκολίδης: Εισαγωγή στην έννοια της απόλαυσης
Δημήτρις Βεργέτης: Η έννοια του συμπτώματος στον Φρόυντ και τον Λακάν